Miller (Müller) Karol (1835–1920), malarz. Ur. 26 XII w Częstochowie, był synem muzyka Karola i Marianny Gryczmańskiej. Uczęszczał do Szkoły Realnej w Warszawie. W l. 1851–7 studiował w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, gdzie był uczniem Ksawerego Jana Kaniewskiego, Rafała Hadziewicza, Marcina Zaleskiego. Nagradzany corocznie w l. 1853–7, otrzymał patent za prace: Śmierć św. Sebastiana (1858, obecnie w Muz. Narod. w W.) i Wnętrze kościoła Karmelitów. Dzięki stypendium Komisji Oświecenia studiował od r. 1859 w petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych jako uczeń T. A. Nefa i A. T. Markowa. W l. 1860–1 otrzymał 3 medale srebrne i stopień akademika za obraz Stanisław August przyjmujący artystów w Łazienkach (eksponowany w Petersburgu na Wystawie Akademickiej). Studia uzupełnił dwuletni pobyt artysty w Rzymie. W r. 1865 osiadł M. na stałe w Warszawie, skąd wielokrotnie wyjeżdżał za granicę – najczęściej do Włoch (m. in. w l. 1875, 1891–3 i 1895) przywożąc liczne studia akwarelowe i olejne. M. zajmował w ciągu kilkudziesięciu lat (od r. 1863) pracownię przy ul. Miodowej 3. W r. 1873 przebywał w Krakowie i Wiedniu. M. wystawiał stale w l. 1861–1911 w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie (w l. 1891 i 1911 miał tam większe wystawy zbiorowe), w warszawskim Salonie Krywulta w l. 1885, 1887, 1896 (wystawa indywidualna akwarel z trzyletniego pobytu we Włoszech), 1905, w warszawskim Salonie Ungra w r. 1880, w krakowskim Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w l. 1867–1901. M. wziął też udział w I Wielkiej Wystawie Sztuki Polskiej w Krakowie. Za granicą wystawiał m. in. w Filadelfii (1876), Paryżu (1878), Wiedniu (1886).
W pierwszym okresie twórczości malował M. przede wszystkim sceny historyczne. Wczesne olejne prace akademickie to Gliński w więzieniu i Leszek Biały odrzucający koronę, następnie Jan Zamoyski odwiedzający Kochanowskiego w Czarnolesie (1877, własność Muz. Narod. w Kr.), Stopka królowej Jadwigi, Wyjazd z kraju królowej Bony. Historyczne malarstwo M-a nie zyskało pochlebnych ocen nawet u współczesnych; krytykowano «mdłą konwencjonalność obrazów, układ figur zbyt teatralny» (M. Bałucki), brak wyrazu przedstawianych postaci. Uznaniem krytyki i pokupem cieszyły się natomiast – głównie akwarelowe – prace M-a z Włoch, widoki Wenecji, Florencji, Neapolu, widoki z Capri, z Amalfi, z Palermo, z Rzymu (Wnętrze kaplicy św. Stanisława Kostki, obecnie w Muz. Regionalnym w Częstochowie, Fontanna zwana Papa Giulia, Monte Pincio, Via Appia), a także pejzaże ze Szwajcarii i Karpat. Popularne były włoskie sceny rodzajowe, spośród których wyróżnić należy Wieśniaczkę włoską z dzieckiem przed posągiem Madonny (inaczej Ofiarowanie, z r. 1867), Rzymiankę wchodzącą do kąpieli (1868, olej.) oraz charakterystyczne typy z różnych okolic Włoch (np. Wiejska kobieta z okolic Rzymu, Dziewczyna z wyspy Ischia, Góral neapolitański). Jakkolwiek wizerunki typów południowych były często tylko studiami kostiumów, a wnętrza – dokumentami, niektóre obrazy malowane śmielej, jak Karnawał w Rzymie (1869, olej., obecnie w Muz. Narod. w W.), utrzymane w barwach żywych, wykazywały pewien talent kolorysty. Akwarelowe pejzaże – zwłaszcza posiadające luźną formę szkiców – harmonijne w barwach, były na owe czasy nowatorskie.
Portrety olejne stały się wkrótce zasadniczą specjalnością M-a. Szeroko przez krytyków omawiane, spotykały się z życzliwym przyjęciem i zyskały artyście ogromną popularność. Wśród nich należy wyróżnić: portret Heleny Modrzejewskiej w roli Ofelii (1868, obecnie w Ambasadzie Polskiej w Waszyngtonie, depozyt Muz. Narod. w W.), Wicentego Rapackiego w roli Hamleta (obecnie w Muz. Teatralnym w W.), Antoniny Wilkońskiej (1869, do ostatniej wojny w posiadaniu rodziny), Marii z Żyżniewskich Sędziakowej (1877) i Teodora Rygiera (1898, obydwa w Muz. Narod. w W.). Ponadto M. sportretował Feliksa Sobańskiego (1871), Bolesława Syrewicza (1874), Antoniego Wieniawskiego, rzeźbiarza Andrzeja Pruszyńskiego (1897), Alfreda Schouppé, Henryka Struvego, Leopolda Meyeta (trzy ostatnie w Muz. Narod. w W.), Karola Miarką, Karola Estreichera (1894), arcbpa Wincentego Popiela, Tadeusza Korzona (1902, obecnie w Muz. Narod. w Kr.), Zygmunta Glogera (1903). W portretach z lat wcześniejszych krytyka podnosiła «świetny koloryt, podobieństwo, dokładny rysunek», jednak nawet przychylnie usposobiony Aleksander Lesser zarzucał im pewien brak indywidualności. W miarę lat rutyna zmieniała temperament artysty: portrety stawały się coraz bardziej szablonowe.
M. uprawiał także malarstwo religijne: w r. 1867 wystawił w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych Św. Jana na puszczy; Zwiastowanie Najśw. Maryi Panny (1895) znajdowało się przed pierwszą wojną światową w Niekłaniu. M. przyjaźnił się z Henrykiem Siemiradzkim, A. Pruszyńskim, Wiktorem Brodzkim. Zmarł 24 XII 1920, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim. Prawdopodobnie nie był żonaty.
Obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie znajdują się prócz wymienionych wyżej olejne portrety W. Brodzkiego, Ignacego Popławskiego, Aleksandra Wielopolskiego, Leontyny ze Stadnickich Bonieckiej oraz obrazy: Widzenie Ezechiela (kopia z Rafaela), Jezioro w górach; w Gabinecie Rycin Muzeum Narodowego w Warszawie prócz drobnych szkiców ołówkiem i piórkiem – studia akwarelowe: Dom Ambasady w Rzymie, Ulica i Monte Polacco w Rzymie, Rzymianka z Nettuno (1868), Kochanowski w Czarnolesie (1877), Autoportret i rysunek szkolny: akt męski (ok. 1853/4). W Muzeum Narodowym w Krakowie (Zbiory Czapskich) znajdują się: Stopka królowej Jadwigi (rysunek piórkiem) i Typ górala z Abruzzów (akwarela).
Autoportrety (olej. w owalu, 1875, i akwarela) w Muz. Narod. w W.; Fot. z lat sześćdziesiątych w materiałach PSB w Zakł. Dok. IH PAN w Kr.; – Grajewski, Bibliografia ilustracji; Enc. Org.; W. Enc. Ilustr.; Roczn. Nauk-Liter.-Artyst. (Okręta), W. 1905; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych, (fot.); Ilustrowany katalog obrazów i rzeźb Muz. Narod., Kr. 1905 s. 99; Katalog Pierwszej Wielkiej Wystawy Sztuki Polskiej, Kr. 1887; Malarstwo polskie od XVI do początku XX w. Katalog (Muz. Narod. w W. Galeria Sztuki Polskiej), W. 1962; [Piątkowski A.], Katalog zbiorów Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, W. 1925; Sienkiewicz J., Realistyczny rysunek polski XIX w. Katalog wystawy Muz. Narod., P. 1954; Sztuka warszawska od średniowiecza do poł. XX w. Katalog wystawy jubileuszowej (Muz. Narod. w W.), W. 1962; Wiercińska J., Katalog prac wystawionych w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie w l. 1860–1914, Wr. 1969; Wystawa „Portret polski”, W. 1925; – Jakimowicz I., Ryszkiewicz A., Szkoła Sztuk Pięknych w Warszawie, 1844–1866; Kondakov S. N., Imperatorskaja Sanktpeterburgskaja Akademija Chudožestv 1764–1914, [Pet. 1914] II čast’ živopisy; Piątkowski H., K. Miller, Sylwetka, „Tyg. Ilustr.” 1911 półr. II s. 708–9; Płażewska M., Warszawski Salon Aleksandra Krywulta, „Rocz. Muz. Narod. w W.” T. 10: 1966; Wiercińska J., Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie (1860–1914), Wr.–W.–Kr. 1968; Wiśniewski J., Monografia dekanatu koneckiego, Radom 1913 s. 168; – „Biesiada Liter.” 1876 t. 1 s. 374; „Bluszcz” 1911 nr 39 s. 413–14; „Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.” 1891 nr 403 s. 321–2; „Kłosy” 1868 t. 1 s. 262, 1869 t. 1 s. 335 (A. Lesser), 1873 t. 1 s. 338, 1875 t. 2 s. 39 (H. Struve); „Kraj” 1891 nr 25 s. 19–20; „Kur. Warsz.” 1861 nr 122, 1920 nr 359 (H. Piątkowski, Śp. K. M.); „Świat” 1911 nr 37 s. 4–5 (A. Breza); „Tyg. Illustr.” 1867 t. 1 s. 226, t. 2 s. 4–5, 1868 t. 1 s. 288 (M. Bałucki), t. 2 s. 273–4, 1869 t. 2 s. 147, 1870 t. 1 s. 117, 256 (H. Filipowicz), 1872 t. 2 s. 91, 1873 t. 1 s. 10, 1874 t. 2 s. 58, 90, 1875 t. 1 s. 51, 166, 1876 t. 1 s. 342, t. 2 s. 316, 1878 t. 2 s. 30, 1894 t. 1 s. 335, 1895 t. 1 s. 19, 182, 263, 1896 t. 1 s. 404 (tu fot., M. Gawalewicz).
Elżbieta Szczawińska